На крајот на 2000-тите, г-ѓа Буха Бехри, која живее во Haute-Loire, блиску до Puy-en-Velay, се раздели од нејзиниот сопруг. На скоро 50 годишна возраст, Мароканка, таа е дојдена во Франција да му се придружи на нејзиниот сопруг, иако отсекогаш била невработена мајка. Жртва на семејно насилство, „таа се спаси од смрт со тоа што го напушти“, се присетува една од нејзините внуки. По многу непроспиени ноќи и истоштена, најде засолниште, кај своите постари деца. Нејзината најмлада ќерка, на околу десеттина години, се сеќава на состаноците со социјалниот работник: „Таа и кажа на мајка ми да оди да работи. Додека има остеоартритис, дијабет и не зборува француски јазик. И кога ќе се вратевме кај неа да и кажеме дека имаме премногу ниски приходи за да го завршиме месецот, таа ќе ни речеше: „Треба да се работи“. Како и многу други мајки кои се самохрани родители, г-ѓа Бехри доби зголемена социјална помош (revenu de solidarité active) за една година пред да ја добие класичната социјална помош.
Зголемената социјална помош се доделува, без оглед на возраста, на самохран родител кој сам се грижи за едно или повеќе деца. Основниот принцип е ист со оној на социјалната помош: да им дозволи на примателите да имаат корист од загарантиран минимален приход. За самохраните родители, се плаќа зголемување до третиот роденден на најмалото дете или за период од една година, ако сите деца имаат над 3 години кога се случила разделбата. Било какви други ресурси се одземаат од износот на додатокот. Самохран родител со едно дете добива максимум 966,99 евра. На крајот на 2018 година, 229 200 домаќинства ја примаа зголемената социјална помош, од кои 96% беа жени. Половина од корисниците биле помлади од 30 години. Ако се земат предвид семејните лица, 683 200 лица биле опфатени со зголемената социјална помош, или 1% од населението1.
Во 2008 година, зголемената социјална помош го замени додатокот на самохран родител (allocation parent isolé), создаден во 1976 година. На почетокот, некои од оние на кои им следуваше го гледаа тоа како едноставна промена на скратеницата. Ова е случајот на г-ѓа Фарида Букаба, која престојува во Puy-en-Velay. Нејзиниот сопруг замина во 2007 година, оставајќи ја сама со своите две деца на возраст од 3 и 1 година, па така таа се најде во безизлезна состојба. Започна да прима детски додаток. Овој додаток и гарантираше „едвај пристоен2“ животен стандард, според зборовите на еден од поборниците за детска помош, г. Бертранд Фрагонард, во тоа време заменик-директор на кабинетот на Симон Веј, министерка за здравство (1974- 1979). Кога беше создаден, овој загарантиран семеен приход беше еквивалентен на минимална нето плата3 на полно работно време.
На максималната сума од 900 франци, на кои се додадени 300 франци по дете, се плаќаше исто така и за ограничен период, „да се врати времето“, вели г. Фрагонард. Од оваа перспектива, не беше навистина прашање дали да се охрабрат или не мајките кои имаат корист од тоа – бидејќи тие беа само мајки, во исти пропорции како и денес – да работат : во тоа време, „признаваме дека мајката не може веднаш да се тера на работа“. Ако, како подоцна за минималните приходи за додаток (revenu minimum d’insertion) или социјална помош, „економската автономија е хоризонтот“, тогаш преовладуваше идејата дека примателите на детски додаток ќе најдат релативно лесно работа: „Мислевме дека жените спонтано ќе успеат во својата професионална интеграција“ се сеќава г. Фрагонард4. Невработеноста во тоа време се однесуваше на „само“ 3,6% од работното население.
Кон крајот на деведесеттите години на минатиот век, повеќе од 10% од работоспособните луѓе беа невработени. „Стимулацијата за работа [тогаш] посочена како нов ризик, припишуван на социјалната заштита, недоволно насочена кон професионална интеграција“, потсетува Ана Ејдус, економист, предавач на Националниот конзерваториум за уметност и занаети (CNAM). Така се пробива детската помош, претставена при своето основање како почеток на загарантиран семеен приход, понекогаш наречен „мајчинска плата“, триесет и две години по неговото создавање, во рамките на опсегот на социјална помош. Елен Перивие, економист во француската опсерваторија за економски конјуктури (OFCE), во меѓувреме, забележува „релативната куповна моќ на детски додаток и влошување на минимален приход за додаток поради неповолниот метод на индексирање5“ – на цените наместо на минималната плата. Денес, самохран родител со дете добива максимум 966,99 евра, или поточно 831,44 евра по одземање на помошта за домување; далеку од еквивалентот на минимална нето плата на полно работно време како кога е создадена детската помош. Тешко, да се „вратиме“ во овие услови.
Ако детската помош ги охрабруваше жените да ја преземат својата улога како мајки со полно работно време, социјалната помош го враќа вработувањето во срцето на стратегијата за намалување на сиромаштијата. Неговите корисници се обврзуваат да „се интегрираат“, со други зборови, да работат. Обврската за барање работа денес е една од првите работи што ги специфицираат оние кои примаат социјална помош, без оглед дали станува збор за зголемена социјална помош или не. „Ние организираме информации за правата и должностите за новите корисници“, објаснува г-ѓа Мартин Алиберт, референт за социјална помош во одделот на Haute-Loire. Корисниците мора да потпишат „договор за реципрочна обврска“ и да пополнат тримесечна изјава за ресурсите. Социјална работничка во одделенскиот совет на друг рурален оддел, г-ѓа Франсоаз Герин ги потврдува ефектите врз нејзината работа на „политиките за активирање“ – административен еуфемизам кој условува исплата на социјална помош за активно барање на работа. „Социјалното се враќа назад; Ова е вработување со полна пареа. Денес, штом едно лице добие социјална помош, го прашуваме што има намера да направи со неа.“ . Г-ѓа Алиберт потврдува: „Целта е лицето да излезе финансиски самостојно од системот.“
На прв поглед, преориентацијата на системот кон пазарот на трудот може да им овозможи на жените-корисници да го напуштат домот во кој веќе долго време биле заковани. Но, помеѓу теоретската амбиција и реалноста на постоењето, бездната само се продлабочи.
И зголемената социјална помош и социјалната помош ги тера луѓето на работа, без оглед на квалитетот. Самохраните мајки кои имаат корист од тоа, се млади и често имаат малку или воопшто немаат квалификации. „Тие треба да жалат за одредени работни места“, вели г-ѓа Алиберт. Со својата префектура, Puy-en-Velay е административен центар; има неколку фабрики, за разлика од другите градови во одделот, како што се Yssingeaux или Sainte-Sigolène. Здравствениот и угостителскиот сектор, кои можат да ги регрутираат овие мајки, честопати не се погодни за нив, поради работното време, преку ноќ или вечер. Обуката исто така се чини комплицирана. Постојат „мал број на организации за обука во Haute-Loire“, вели г-ѓа Алиберт. Кога треба да го напуштите одделот, тоа е тешко: невозможно е да заминете една недела оставајќи ги децата“. Во овој рурален оддел, овие жени честопати се обраќаат на лична или домашна помош. Со договори и статуси, помеѓу најнесигурните се „поради родовата сегментација на работните места“, подвлекува Ејдус.
Советот за работа се покажа како сè потежок, бидејќи отсутни се отскочните даски или создавањето на некаква врска со вработување. Драстичното намалување на договорите потпомогнати од владата на г. Едуард Филип во 2018 година (- 30%), дополнето со нов пресврт од страна на неговиот наследник Жан Кастекс (- 8% во 2019 година), е „катастрофа“, инсистира г-ѓа Герин. Со претходно широко користената моќ, овие едногодишни или двегодишни договори, кои вклучуваа ограничен број часови работа на места како што се градски собранија или училишта, беа компатибилни со семејниот живот. Дури и проектите за интеграција, со нивните прилагодливи распореди и поддршката што им ја нуди на вработените, сега мора да потврдат голем број „позитивни излези“ кон вработувањето, на определено или на неопределено време, на привремена, па дури и на квалификациска обука. Затоа, честопати се најперспективните корисници на социјалните минимуми кои пристапуваат до нив. Од друга страна, остануваат исклучени луѓето кои имаат најголеми потешкотии, честопати и самохраните мајки.
За оние кои сакаат да работат, пречките се многубројни. Понекогаш, семејното опкружување или пријателите можат да се грижат за децата додека нивната мајка работи, но, без ова решение, многумина се откажуваат поради недостаток на готовина или компатибилно време на градинките. Најнесигурните работни места, исто така, бараат одговорност која е некомпатибилна со очекувањата потребни за чување на деца. Во области како фирми за чистење или привремено вработен, распоредот се менува од недела на недела. Вработена која бара да работи повеќе часови, честопати мора да одговори во рок од четириесет и осум часа на кој било предлог … во спротивно, таа повеќе нема да биде повикана.
Покрај тоа, во одделот каде автомобилот останува главно превозно средство, самохраните мајки честопати немаат дозвола. Здружението Formation insertion travail (FIT), создадено во 1989 година, е автошкола со социјална цел. Координаторка на платформата за мобилност во Haute-Loire, г-ѓа Карол Радикс има 40% од самохраните мајки помеѓу нејзините ученички: „Нив многу им недостасува самодоверба. Тоа е ниво на стрес што претставува хендикеп при возењето“. Здружението е подготвено да им дава дневни часови, со исклучок на среда и училишен одмор. „Постојат компании за прилагодување каде што е потребно да се има лиценца и автомобил за регистрација, и обука за домашна помош до која не можеме да пристапиме ако немаме лиценца, сведочи г-ѓа Радикс. Во домаќинството, без автомобил, ќе најдете само пет или шест часа неделно, додека, ако ја имате лиценцата, можете да направите повеќе.“ Штом ќе се добие лиценцата, износот на социјална помош не ви дозволува да имате автомобил. Некои компании или здруженија изнајмуваат возило на своите вработени на месечно ниво, намалувајќи им ги платите за исто толку.
Паралелно на оваа патека полна со стапици, забраната да се биде „добра мајка“ не исчезна. Г-ѓа Кристин Јурд (56 години), која веќе петнаесет години живее сама со своите пет деца и која ја менува социјалната помош за проектите за интеграција и работи во центрите за повици, се сеќава на нејзините дискусии со разни советници за високо образование. „Секогаш кога имаше проблем на училиште, советниците од високото образование ми велеа: „Секогаш е исто со самохраните жени“. Всушност како што потврдува психијатарот и семеен терапевт Жан Франсоа Ле Гоф, во случај на проблем, секогаш е доведена во прашање структурата на семејството, со инсистирање на отсуство на таткото, или „поидеолошки, за недостаток на авторитет6“.
Во овие услови за Елен Перивие не е изненадувачки тоа што „традиционалниот модел на семејство излегува појак“ од спојувањето на детскиот додаток и социјалната помош. Елен особено ја нагласува разликата во третманот помеѓу жените според нивниот семеен статус. „Ограничувањето не се однесува на мајки кои живеат во пар : нивната улога на домаќинка ги ослободува да бараат работа по секоја цена, забележува таа. Но, штом тие ќе се одделат од својот партнер, тие повторно се враќаат на клучната цел на политиките за активирање.7“ Ако општеството изгледа дека лесно ја признава жената кој може да зависи од приходот на нејзиниот партнер или сопружник – тој во улога на давател, а таа во домашен работник – , таа со половина уста признава дека може да зависи од националната солидарност во случај на разделување. Дали од ова треба да заклучиме дека ќе биде подобро да се најде финансиски стабилен придружник?
Г-ѓа Силви Шаудрон, самохрана мајка која исто така живее во Haute-Loire заедно со нејзиниот тринаесет годишен син, ги става своите надежи во друг вид на солидарност. Вклучена во движењето на „жолти елеци“, доста активна во одделот, таа ги ценеше „прекрасните размени“ кои ги имаше во нејзиниот живот како несигура самохрана мајка. Таму стекна пријатели на кои може да смета, особено кои и помогнаа за време на карантинот. Веќе неколку месеци како таа следи мали договори, честопати навечер. Таа гледа помалку од нејзините борбени пријатели, внимателно ги набљудува мобилизациите против предложениот закон „кој се однесува на глобалната безбедност“. И покрај привидението за враќање во сиромаштија, таа ја разгледува можноста да се откаже од работата за да се приклучи на социјалното движење кое би се засилило : „Ако гледам дека навистина заминува, ќе се вратам во борбата.“
Преведено од: Павлина Димовска
Фусноти:
- « Minima sociaux et prestations sociales – Ménages aux revenus modestes et redistribution – Édition 2020 », Direction de la recherche, des études, de l’évaluation et des statistiques (Drees), Париз, 2020 година.
- Clémence Helfter, « La création de l’allocation parent isolé. Entretien avec Bertrand Fragonard », Informations sociales, n° 157, Париз, 2010 година.
- Минимална плата за интер-професионален раст.
- Clémence Helfter, « La création de l’allocation parent isolé », art. cit.
- Hélène Périvier « La logique sexuée de la réciprocité dans l’assistance », Revue de l’OFCE, n° 114, Париз, 2010 година
- Jean-François Le Goff, « Les familles monoparentales sont-elles les oubliées des thérapies familiales ? », Thérapie familiale, vol. 27, n° 3, Женева, 2006 година.
- Hélène Périvier « La logique sexuée de la réciprocité dans l’assistance », art. cit.
