Во Москва, зад митот на „глобален град“

Пешачкиот мост над реката Москва во паркот Зарјадје во Москва е секогаш преполн со туристи, руски и странски, правејќи селфи со московскиот кремљ во позадина. Со својата руска цветна синтеза, овој парк изобилува со пејзажи на степа, тундра, шума и мочуришта. Исто така вклучува и ледена пештера, археолошки музеј, гастрономски ресторани, мултимедијален комплекс каде се одржуваат многубројни филмски проекции и изложби, концертна сала со 1 600 места и надворешен амфитеатар со сличен капацитет каде се одржуваа најпрестижните меѓународни настани во главниот град, од отворањето на паркот на 9 септември 2017 година. Гордост на општината, паркот Зарјадје сега е вклучен во рангирањето од 2018 година за најубавите места во светот за посета, утврдено од американскиот магазин „Time“.

Зарјадје, првиот нов голем јавен парк во Москва во последните 50 години, е дел од програмата за разубавување и подобрување на главниот град што ја започна пред една деценија градоначалникот , г. Сергеј Собјанин. Кога стана градоначалник на главниот град во 2010 година, овој поранешен сојузен функционер, долгогодишен поддржувач на претседателот Владимир Путин, сакаше да го обнови изгледот на Москва за да го популаризира во светскиот натпревар помеѓу големите метрополи. Со други зборови, станува збор за натпреварување со Њујорк, Лондон, Токио и Париз, за правење на „глобален град“, според концептот популаризиран од американскиот социолог и економист Саскија Сасен – кој е и дел од жирито на натпреварот за дизајнирање на паркот.

За економија која е зависна од доста непостојаните цени на нафтата и гасот, важно е дека Москва треба да биде глобален центар на финансиска стабилност и иновации. Русија и пред сè нејзината привилегирана платформа за фиксирање на странски инвестиции, се обидува да ги фати меѓународните економски и финансиски текови, привлекувајќи во својот главен град седишта и подружници на транснационалните компании, преку развој на културни активности како и туризам.

За тоа, треба да се исполнат одреден број на услови. Покрај почитувањето на приватниот имот, поволно оданочување, не премногу ограничувачка бирократија или престижно обраќање, транснационалните корпорации бараат атрактивно урбана средина и квалитетна колективна инфраструктура за да им ја понудат на своите раководители. Овие се меѓу членовите на познатата „креативна класа“, кои ја движат новата економија исто како и научниците, инженерите, уметниците, медиумите, образованието, здравството и судството. Таткото на овој концепт, Ричард Флорида сега оди во Москва¹. Во 2019 година, тој беше почесен гостин на Moscow Urban Forum (MUF). Овој почесен прием околу урбанистичките прашања кој секоја година обединува неколку илјади гледачи и стотина актери – носители на јавни одлуки, економисти, урбанисти – доаѓаат од повеќе од педесет земји. Од 2017 година се одржува во паркот Зарјадје.

Ко-организатор на настанот, компанијата Mosinjproekt како „градежна рака“ на општината која ја поседува 100%, се нуди од 2018 година (за 10 000 евра месечно²), со услуги на продажен претставник по избор : г. Морис Лерој, кој ја зазема функцијата на заменик генерален директор. Поранешниот заменик на Лоар и Шер и министер на градот од третата влада, г. Франсоа Фијон (2010-2012), односно одговорен за досието на голем Париз, е исто така одговорен и за големите меѓународни проекти на московското јавно претпријатие. Тој особено го надгледуваше потпишувањето на програмата за соработка помеѓу г. Собианин и претседателот на големата париска метропола, г. Патрик Олиер, на 4 јули 2019 година. Договорот им овозможи на повеќе големи француски компании, вклучувајќи ги и Électricité de France (EDF) и Suez да се позиционираат. Moscow Urban Forum нуди единствена можност за општинската влада да ги промовира резултатите од својата урбана политика во очите на меѓународните лидери и инвеститори.

Од сега натаму, Москва е украсена со слогани со големи букви кои се високи по еден метар, кои можеме да ги најдеме на неколку плоштади во центарот на градот заедно со шарените и цветни логоа. Wi-fi има насекаде ; графичката повелба на градското собрание се развива во соработка со населението преку апликации кои се достапни на мобилните телефони. Во метро, на екраните се емитува општинскиот канал „Москва 24“ каде се гледаат бразилски поддржувачи кои жонглираат на Црвениот плоштад по повод Светскиот фудбалски куп 2018 година ; го гледаме и градоначалникот кој инаугурира секаков вид на инфраструктура – паркови, метро станици, патишта, болници -, па дури и распределува населби на периферијата. Затоа што, градењето не е доволно ; тоа е исто така за да се направат познати правејќи митрополитска приказна : онаа за град во движење, ориентирана кон големите глобални текови.

Со голема комуникација, г. Собјанин има намера да ги сврти страниците од годините на Јуриј Лужков, градоначалник на главниот град помеѓу 1992 и 2010 година, чијшто запис сега е остро осудуван. Во овој контекст, неговиот мандат останува поврзан со демографската експлозија на градот. Од средината на деведесеттите години на минатиот век, инженерите лесно добиваат градежни дозволи. Од 8 280 жители на километар квадратен во 1989 година, густината на градот се искачи на 10 681 жител во 2010 година, ниво кое е блиску до она на големите азиски градови. Преминувајќи од вибрациите на механичкиот чекан, несомнено постоеше лошата слика за Москва создадена во првата половина на деведесеттите години на минатиот век, кога стапката на убиства се зголеми за четири пати. Покрај тоа, дури и откако криминалните групи престанаа да пукаат на сред улица, градот редовно се соочуваше со случаи на корупција.

Градоначалникот го отелотворува концептот на судир на интереси. Неговата сопруга, г-ѓа Елена Батурина, се омажи во пресрет на назначувањето за градоначалник во 1991 година, па така станува раководител на градежниот гигант „Интеко“. Таа се збогатува за време на мандатот на нејзиниот сопруг, до тој степен што ја добива титулата прва жена милјардер во земјата. Заедно, тие исто така наметнуваат комбинација во стилот од пастиш и модернизам, големи проекти кои се поврзани со историското наследство и кои имаат за цел да го прикријат белегот на Советскиот социјализам преку враќање кон предреволуционерското потекло. Реконструкцијата помеѓу 1995 и 2000 година на катедралата „Свети Христос Спасител“, уништена со динамит во 1931 година од страна на комунистичките власти и инаугурацијата во 1997 година на статуата на царот Петар Велики, подигната на брод со бронзени обвивки, сведочат за сомнителниот вкус од тоа време.

Но, еден од најструктурираните аспекти на политиката на Лужков е пренасочување на главниот град во пазарната економија. Под негов мандат, се открија малопродажниот и канцелариски простор, практично непостоечки во времето на СССР. Неговото главно достигнување : изградба на деловна област Moskva City од 1998 година, која денес ги има седум од десетте највисоки облакодери во Европа. Поставена на речното корито на Московската река, наспроти сталинистичкте згради на улицата Кутузов, каде се сместувале партиски великодостојници, таа го симболизира влезот на рускиот главен град во групата на светски метрополи. Сепак, во 2006 година, со 5,5 милиони метри квадратни за канцеларии, или 0,56 по глава на жител, Москва остана далеку под меѓународните класи. Во исто време, Париз имал 4,5 метри квадратни канцелариски простор по жител. Московската побарувачка е таква што метар квадратен канцелариски простор за изнајмување расте годишно : до 900 евра во 2008 година, пред Париз (840), Сингапур (826) или Дубаи (780), но зад Токио (1400) и Лондон (1017), според општествениот извештај на британскиот консултант за недвижнини, Најт Франк³.

Ако релативниот недостиг на канцелариски простор ја ослабнува меѓународната привлечност на метрополата, тогаш нивната дистрибуција ќе биде исто така проблем. Третина од работните места се наоѓаат во централниот кварт на главниот град, што претставува помалку од една десеттина од нејзината површина⁴. Покрај дневниот проток на милиони московски работници во московскиот регион се додаваат и 1,4 милиони патници или 30% од нејзиното работно население. Меѓу нив, некои живеат во густо населените домови кои се граничат со главниот град, или во мали градови кои се наоѓаат на стотина километри од обиколницата (МКАД). Тие прават помеѓу четириесет и двесте и четириесет минутни кружни патувања дневно⁵. Комерцијални области и големи потрошувачи на земјиште се појавуваат исто така во предградијата на студентските градови. На пример во Химки, предградие кое се наоѓа северозападно од главниот град, првата продавница на Икеа е отворена во 2000 година ; „Auchan“ го следеше тој пример во 2002 година. Стотици руски и странски трговци ќе следат брзо по обиколницата, на раскрсницата со федералните автопати со цел зголемување на нивните подрачја.

Развојот по падот на СССР за пристап до индивидуалниот автомобил вклучува важни реконфигурации на урбаната структура. Ретка ситуација во голем европски град кон крајот на дваесеттиот век каде стапката на моторизација вртоглаво се зголеми : од 113 на 308 автомобили на 1 000 жители помеѓу 1993 и 2016 година. Во град чиј генерален план во 2000 година не предвиде повеќе од 8,5 милиони жители до 2025 година, денес брои скоро 13 милиони.  Логична последица од оваа ситуација : транспортот во Москва е меѓу најзаситените во светот⁶.

Назначувањето на г. Собианин во 2010 година од поранешен шеф на претседателската администрација (2005-2008) во заменик премиер на Федерацијата (2008-2010), означи прекин. Со назначувањето на високи федерални функционери на чело на главните оддели на општинската администрација, Москва, по осумнаесет години релативна политичка автономија, се наврати во федералното гнездо. Неколку месеци подоцна ова закрепнување беше придружено со најава за нова проактивна урбана политика. На 17 јуни 2011 година, за време на Меѓународниот форум за економија во Санкт Петербург, претседателот Димитриј Медведев објави дека сака да ги врати границите на општината и да ги пренесе главните федерални институции – особено долните и горните канцеларии на Парламентот и на генералното обвинителство – до анектираните територии, во рамките на огромната административна област, со цел да го ослободи центарот на градот од нивните бирократски активности.

„Бизнисот секогаш сака да биде блиску до владата, министерствата и владините агенции“, потврдува г. Собианин. Тој е убеден дека новата територија ќе биде цел за инвестирање и ќе претставува главен инструмент на неговата политика за преориентирање на транспортните текови⁷. Замолени од претседателот да ја утврдат територијата за проекција на главниот град, г. Собјанин и г. Борис Громов тогашен гувернер на московскиот регион, идентификуваа скоро 1 480 километри квадратни „врзана“ земја на југозападната оска, што ја множи вкупната големина на градот за 2,4. Територијата наречена „Нова Москва“, тогаш беше населена со само 232 000 жители и ветуваше значителни перспективи за развој на главниот град. По ова присоединување на 1 јуни 2012 година, Москва со своите 2 561 километри квадратни (дваесет и пет пати од внатрешноста на Париз), стана шести најголем град во светот, со просечна густина од 4 919 жители на километар квадратен, односно половина колку пред присоединувањето набљудувано од статистичка гледна точка.

Руските власти ја споредуваат Нова Москва со „Голем Лондон“ (1999 година) или Метрополата на Голем Париз (2016 година). Во британскиот случај, дополнително испечатен документ го надгледува главниот град и големата круна на Лондон. Градоначалникот на Лондон, г. Садик Кан го поседува најголемиот дел од моќта на оваа структура. Обратно, метрополата на голем Париз се состои од уреди за координација на 131 општина. Овие две распределби значително се разликуваат од случајот на Москва, затоа што главниот руски град ги апсорбира, според очекувањето, териториите кои се сè уште помалку урбанизирани. Во споредба со Ханој, друг посткомунитички град кој тројно ја зголеми својата површина во 2008 година по анексијата на соседната провинција Ха Тај, веројатно без сомнеж би бил посоодветен. Но, помалку престижни…

За да се направи организација на новата територија, градоначалникот на Москва во јануари 2012 година започна голема меѓународна посета со 10 групи како кандидати. Америчката фирма Urban Design Associates победи на конкурсот. Таа предлага да се поврзат дванаесетина „функционални кластери“ (индустриски, административни, пазарни, болничарски, образовни, научни, туристички, логистички, итн) околу новиот федерален административен центар. Беше планирано да се поврзе Нова Москва со „стариот град“ преку брз и ефективен транспортен систем, изработен за 1,7 милиони луѓе и планирано да создаде 800 000 работни места.

Меѓутоа најголем дел од овие проекти ќе останат само во форма на брошури. Потегот на политичките институции исчезна од програмата, без притоа да бидат официјално откажани. Пред печатот, официјалните лица се повикуваат на волјата на г. Путин (повторно во функција на претседател во 2012 година) да му даде приоритет на финансирањето на самитот за Азиско-тихоокеанска економска соработка во Владивосток во 2012 година и на Олимписките игри во Сочи во 2014 година.

Иако Нова Москва не успеа да ги прими федералните институции, таа стана рај за градежниците како што е нивниот француски колега по проектот за Grand Paris Express⁸. За тоа сведочи непрекинатото движење на булдожерите. Осумте метро станици изградени за поврзување на новиот град со постојната мрежа, ја играат улогата на застрашувачки генератори за добивка на вредноста на земјиштето. И до 2035 година, се очекува да се отворат уште седумнаесет. Според општината, повеќе од 14 милиони метри квадратни вдомување и повеќе од 4,3 милиони метри квадратни комерцијален простор веќе произлегоа од земјата. Населението во Нова Москва се зголеми од 232 000 жители во 2012 година на 404 000 жители во 2020 година, што претставува зголемување од 74%. Во истиот период, официјалните податоци најавуваат отворање на 170.000 работни места. Но, ги набљудуваме првите случаи на метеж во мрежата. Локалниот печат повремено известува за сообраќаен метеж или заситеност на метро возовите во овие области, како нивните жители патуваат до центарот на градот за да работат благодарение на новите станици, до кои често стигнуваат со минибус.

Градоначалникот на Москва се предомисли откако забележа дека потегот за преместување на институциите е во тотален застој. Додека даночните приходи во градот вртоглаво се зголемија (+ 11,3% помеѓу 2015 и 2016 година), а сојузниот министер за финансии размислуваше да искористи повеќе од московскиот буџет во корист на другите региони⁹, на главниот град му требаа резервни средства. Амбициозната програма за урбано обновување, чинеше 100 милјарди рубљи (1,5 милијарди евра), и беше донесена во 2017 година. Целта на програмата : уривање на пет илјади застарени згради. Овој парк, главно составен од „khrouchtchevki“, монтажни згради кои биле масивно изградени помеѓу 1957 и 1968 година, во времето кога Никита Хрушчов владееше со СССР, се состои од 350 000 станови каде живееле повеќе од еден милион луѓе или скоро еден од десет московјанин. Според општинскиот декрет од 1 август 2017 година, нивното уништување треба да овозможи „да се даде модерна слика на главниот град на Руската Федерација“, истовремено придружен од „формирањето на полицентрична структура“. Во интервју доделено на информативната страна за економија на РБК, федералниот министер за градежништво, г. Михаил Мењ го најави преселувањето на жителите : „Во истиот кварт или во близина, но ви ветувам : не во Нова Москва!¹⁰“ – на овој начин со полу збор го призна неуспехот. Меѓудругото, становите ќе бидат со иста површина како и старите, но во рамките на многу повисоките згради (до седумдесет и два ката¹¹! и мешани, односно вклучително со вдомување, канцеларии и трговски места. Идејата е да се воведат нови функции во претходните суштински станбени населби со цел „да се намалат (потребите на населението за мобилност и) оптоварувањата на транспортната инфраструктура¹².“ Секој кварт мора да стане место за релативно независен живот – столб каде живеете, каде што можете да најдете работа, од каде што ги праќате вашите деца на училиште.

Објавена една година пред општинските и претседателските избори во 2018 година, оваа програма, развиена од изборна перспектива, предизвика кратко негодување. Брзо реагирајќи, општината започна од 15 мај до 15 јуни 2017 година, на општинската мобилна апликација „Активен граѓанин“, голема популарна консултација. Со пишување на нивните паметни телефони многубројни жители добија бесплатни тапии за вдомување од 1992 година кои ги земаа за време на советскиот период –  можат да ја сметаат за судбина на нивната зграда. Ако повеќе од една третина од сопствениците се спротивставуваат на уривањето, тоа ќе се откаже. Исходот од гласањето претставува успех за општината : само 11% од регистрираните згради се отстранети од списокот на уривања.

Така продолжува урбаното заострување кое е започнато под мандатот на Лујков. Овој пат, тоа се заснова на новите технологии кои овозможуваат разбивање на можни социјални конфликти при собирање на лични податоци ( прочитајте „Mirages de la démocratie électronique“). На крајот на 2000 година, општината имаше потешкотии со „партиципативната демократија“. Властите на пример масовно ги фалсификуваа потписите на сопствениците на становите, за да им доверат на пријателските доверители управување со станбените згради во главниот град…Овие методи, инспирирани од урбаниот маркетинг, се сепак голем успех.

Преведено од: Павлина Димовска

_{Фусноти:}

1. _{Richard Florida, The Rise of the Creative Class: And How It’s Transforming Work, Leisure, Community And Everyday Life, Basic Books, Њујорк, 2002 година}
2.  _{David Bensoussan, « Quand les Russes recrutent d’anciens députés français », Challenges, Париз, 5 јануари 2019 година.}
3.  _{« Global Real Estate Markets – Annual Review and Outlook »,Најт Франк, Лондон, 2009 година.}
4.  _{Pascal Marchand, Moscou, Autrement, coll. « Atlas Mégapoles », Париз, 2010 година.}
5.  _{Alla Makhrova et Roman Babkine, « Méthodologie pour la délimitation des limites de l’agglomération moscovite sur la base des données des opérateurs téléphoniques (en russe) », Études régionales (Москва), n° 2, 2019 година, www.smolgu.ru}
6.  _{Прочитајте Hélène Richard, « À Moscou, rêves de liberté et grand embouteillage », Le Monde diplomatique, август 2015 година.}
7.  _{Интервју за радио Ekho Moskvy, 17 јуни 2011 година.}
8.  _{Прочитајте Hacène Belmessous, « Le Grand Paris ou le pactole pour les bétonneurs », Le Monde diplomatique, октомври, 2018 година.}
9.  _{Forbes, édition russe, Москва,27 април, 2019 година.}
10.  _{RBK, 27 февруари 2017 година, www.rbc.ru} 
11.  _{Kommersant, Москва, 29 декември, 2019 година}
12.  _{Décret N-497, 2017. Loi du gouvernement de la ville de Moscou N-497-PP du 1er août 2017 relative au programme de rénovation du parc du logement à Moscou.}
13. _{Cité dans Jean Radvanyi, « La nouvelle “Stratégie de développement territorial” russe. Entre volontarisme et utopie ? », Regards de l’observatoire franco-russe, Париз, 2020 година.}