“Мораме опстанокот да го направиме наша примарна цел”.[1] Алармот од моќниот основач на Хуавеј, Рен Женгфеи, одекна како мала бомба во кинеското комунистичко општество. Овој сопственик на бизнис, кој не е навикнат да ги споделува своите мисли, секако ја таргетираше својата група. Но, сите разбраа дека дијагнозата отиде многу подалеку од тоа, и ретко кој познат лидер е толку јавно песимист. Особено во средината на август, кога високите лидери на Комунистичка партија на Кина (КПК) се состануваат на конклава во приморското одморалиште Беидаихе, среде подготовките за 20-тиот партиски конгрес.
Конгрес кој ветува дека ќе биде невообичаен. Неговиот заокружен број, сведоштво за долговечноста на партијата на власт, го имплицира ова. Посуштински, тоа ќе означи прекин со традицијата воспоставена од смртта на Мао Це Тунг во 1976 година, со назначувањето, по трет пат, на истиот генерален секретар, Кси Џинпинг – досега не можеше да се биде повеќе од два мандати на оваа функција. Конечно, овој конгрес се одржува во време кога земјата се соочува со низа внатрешни предизвици (намален раст, ковид пандемијата и целосна политика на ограничувања поради истата, загадување) и надворешни предизвици (деградирани односи со САД, со соседите во Кинеското Море, руската војна во Украина), а да не зборуваме за тензиите со Тајван.
Дури на почетокот на септември беше одреден датумот: 16 октомври, пет години до денот, по 19-тиот конгрес. Оваа метрономска прецизност треба да им покаже на 96,7 милиони партиски членови, на 2.300 делегати од цела Кина кои потоа се собираат во Пекинг, па дури и на обичните граѓани – дека раководството со спокојство го очекува овој рок. Точно е дека доколку не беа решени суштинските ориентации и особено составот на раководниот тим, конгресот ќе беше одложен. Затоа што, спротивно на она што често го слушаме на Запад, сепак има дебата во раководството на оваа комунистичка партија. Пригушено, дури и тајно, но реално. Оваа година, нема недостаток на фрикција – повеќе од „претседателот на сè“, како што понекогаш го нарекуваат Кси, за да означи дека ништо важно не му бега.
Точките на тензија вклучуваат економски и социјални прашања. Мора да се признае, исходот од неговата деценија изгледа прилично чесен: просечен раст од 6%, дури и ако двоцифрената стапка повеќе не е на сила; искоренување на апсолутната сиромаштија, дури и ако Кина остане 72-ра во светот во однос на богатството по глава на жител, според Меѓународниот монетарен фонд; изградба на модерна инфраструктура (железници, автопати, аеродроми) во огромна земја каде ужасно недостасуваше; успешно зголемување на производството, до тој степен што, на пример, кинеската додадена вредност во ајфонот на Епл, која изнесуваше 6% пред 20 години, сега достигнува повеќе од 25%.[2]
Сепак, самиот случај покажува дека индустријата останува зависна од странска технологија, особено за најновата генерација полуспроводници со тајвански дизајн и за софтвер. Американската економска војна што ја започна претседателот Доналд Трамп и засилена од неговиот наследник Џозеф Бајден, со нејзината серија на забрани за увоз и извоз, сериозно ја загрозува иднината на денешна Кина. На Хуавеј, светскиот лидер во Г5 и телекомуникациските мрежи, му се отсечени крилата.
Сепак, далеку од сликата пренесена од медиумите, „Кси Џинпинг ја направи економијата поотворена за надворешна трговија и инвестиции“, истакнува американскиот економист Дејвид Долар, поддржувајќи ги бројките од Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД). Во 2020 година, тој изјави: „Кина ги надмина САД во примањето странски директни инвестиции (СДИ): 253 милијарди долари прилив во споредба со 211 милијарди долари. Тие дополнително се зголемија во 2021 година, особено во секторите на услуги и висока технологија“.[3] За капиталистите, профитот е повеќе водич отколку идеологија, а пазарот со повеќе од милијарда потрошувачи не треба да се негира. Овој странски капитал се движи кон гранки со повисока додадена вредност, додека фабриките што монтираат делови се префрлаат во Виетнам (како Епл), Малезија или Бангладеш, кои „нудат“ многу пониски плати.
Сепак, економијата забавува: во вториот квартал од 2022 година, растот остана слаб (0,2%) – без преседан триесет години. Падот на светската трговија и стратегијата за нулта ковид која парализира цели метрополи и региони – делумно ги објаснуваат овие слабости. Исто како и ненадејното запирање на лудата изградба на недвижнини во последните децении што доведе до балон што владата сака нежно да пукне, но без голем успех. На ова се додава и желбата да се контролираат гигантите на дигиталната економија кои ги проширија своите финансиски пипала, како што е Алибаба,[4] и инвестициите во јавната инфраструктура кои станаа неефикасни. Така, триесет и трите мерки за фискална и буџетска поддршка (повеќе од 500 милијарди евра) што ги презема Владата во април, а потоа и во јуни, не се во состојба да го запрат забавувањето на кинеската економија. Дејвид Долар го зема значајниот пример на железниците: „Првите брзи железнички линии ги опслужуваа густо населените коридори и беа широко користени; но поновите инвестиции ја проширија мрежата на ретко населени области каде што таа е малку користена.“ Нема сомневање, како што тој укажува, дека „повеќе социјални услуги, за мигрантите [руралните луѓе кои доаѓаат на работа во градовите], постарите и руралната популација, би можеле да бидат финансирани, намалувајќи ги овие непотребни инвестиции во инфраструктурата“.[5] Ова не важи само за Кина.
Вкупно, невработеноста се зголемува опасно, особено за квалификуваните млади луѓе: речиси секој петти (19,6 отсто) не наоѓа работа. Сепак, во земјата со политиката на едно дете, ситуацијата беше експлозивна. Ако општествениот договор – ветувањето за подобра иднина наспроти монополот на КПК – се прекрши, иднината ќе биде компромитирана. Разбирливо е дека највисоките функционери и раководители на партијата, кои си ја играат својата лична судбина, не ги следат како еден човек директивите на „претседателот на сите“…
Другата област на загриженост се нарекува Тајван. Одбивањето да се дозволи островот да ја прогласи својата независност беше речиси едногласно во КПК и веројатно во општеството. Од друга страна, начинот на кој се третира Тајпеј е спорен, бидејќи Кси Џинпинг не мора да изгледа дека има голема желба да започне војна. Некои, особено во војската, веруваат дека Пекинг треба да нападне брзо и силно „пред САД да го искористат Тајван за да ѝ го направат на Кина она што го направи со Украина на Русија, уфрлена војна“, објаснува еден сега преобразен армиски офицер кој смета дека претседателот на Кина е премногу нерешителен. Други, кои се залагаат за истата идеја, сметаат дека земјата мора да продолжи да се подготвува воено.[6] Последниве, уште подискретни, жалат што претседателот не се држи до „нискиот профил“ на починатиот Денг Ксиаопинг и не покажува трпение. Всушност, три настани ја променија тајванската ситуација во последниве години.
Во Кина, Кси го вклучи обединувањето на територијата во неговиот огромен проект за „подмладување“ на земјата. Според тоа, Тајван се смета за „парчето што недостасува“ што треба[7] да се врати што е можно побрзо. Според претходната доктрина, времето работеше во корист на врската која се сметаше за неизбежна и немаше причина да се брза со случајот на Тајван.
На островот, жителите ги научија лекциите за доведување на Хонгконг на колена. Тие заклучија дека фразата „една земја, два система“ која се однесува на обезбедување на нивната демократска автономија е само слоган кој има за цел да ги натера да го проголтаат апчето на прекумерната кинеска централизација. Ова, впрочем, и овозможи на тајванската претседателка, Цаи Инг-вен, со спорно општествено досие, да биде триумфално реизбрана за претседател во јануари 2020 година. Ова дополнително ги засили стравувањата на Пекинг.
Во САД, антикинеското лудило и геостратешката важност на островот ги принудуваат политичарите да се оддалечат од политиката за признавање на „една Кина“ која постои уште од 1979 година.[8] Само еден месец по посетата на Ненси Пелоси на Тајпеј, владата на Бајден објави испорака на оружје од 1,1 милијарда долари. Самиот претседател рече дека „САД ќе го бранат островот“[9] во случај на инвазија – што се смета за поттик за прогласување независност на Тајван. По ова, Комисијата за надворешни работи на Сенатот на САД, составена од демократи и републиканци, на 14 септември усвои нов Закон за американската политика кон Тајван. Вклучува мерки кои го оспоруваат статус квото, вклучително и интеграцијата на островот како „главен сојузник кој не е член“ на Организацијата на Северноатлантскиот договор (НАТО[10]) заедно со Јапонија, Австралија и Јужна Кореја, и обезбедување на воена помош од 4,5 милијарди долари во текот на четири години. Точно е дека законот мора да биде усвоен на пленарна седница во Сенатот, потоа во Долниот дом, пред да биде потпишан од претседателот Бајден. Но, по ова прашање, демократите и републиканците се на иста линија и безбедносниот страв на кинеските лидери е зголемен десеткратно. Но, стравот ретко е добар советник.
Сето ова ја засилува желбата на Кси да се сврти кон незападниот свет и особено кон Азија. И покрај тоа што не успеа да ја сопре воената и стратешката моќ на Вашингтон во регионот, тој успеа да ги зацврсти своите врски таму преку Глобалното регионално економско партнерство (ГРЕП), најголемиот договор за слободна трговија склучен досега, со земјите од Асоцијацијата на земјите од Југоисточна Азија (АСЕАН), Австралија, Јужна Кореја, Јапонија и Нов Зеланд. „Во 2012 година, САД беа најголемиот пазар за кинеските производи“, истакнува аналитичарот Дејвид Долар; сега се заменети со земјите од ГРЕП. Оваа економска меѓузависност ги наведува повеќето лидери на АСЕАН да одбијат да изберат меѓу Вашингтон и Пекинг, и покрај притисокот од секоја страна.
Кина, исто така, шаховски речено, ги турка своите пиони кон Централна Азија. За време на својата прва посета во странство во последниве две и пол години, претседателот на Кина Кси Џинпинг го посети Казахстан, а потоа и Узбекистан, во митскиот град Самарканд, каде што на почетокот од септември се одржа самитот на Шангајската организација за соработка (ШОС). Посебна карактеристика на Конференцијата е што на неа учествуваат четирите централноазиски републики (Казахстан, Киргистан, Таџикистан, Узбекистан), Русија, Кина, Индија, Пакистан, како полноправни членки, а придружувани од набљудувачите: Азербејџан, Ерменија, Камбоџа, Непал, Шри Ланка, Монголија, Турција (членка на НАТО), Египет, Катар, Саудиска Арабија и Иран, кои аплицираше за членство.
Кинеските водачи често ја наведуваат Шангајската група како модел на нивната концепција за нов меѓународен поредок, без западна доминација, каде што земјите кои се спротивставуваат едни на други за одредени понекогаш витални прашања (Индија и Пакистан за Кашмир, или Иран и Саудиска Арабија…). можат да работат заедно на други прашања, или во секој случај да имаат дијалог.
Самитот во септември беше главно одбележан со руската војна во Украина и билатералните средби меѓу Владимир Путин и кинескиот претседател, од една страна, и со индискиот премиер, од друга страна. Малку нешта се излезени за јавноста, освен тоа што рускиот претседател му рекол на Кси: „Ние многу ја цениме избалансираната позиција на нашите кинески пријатели во врска со украинската криза (…). Ги разбираме вашите прашања и грижи во врска со војната.“[11] Нема детали за „кинеската загриженост“ – печатот во Пекинг молчи. Од друга страна, се знае дека Моди јасно и гласно изјавил дека: „Не е време за војна“, и го добил приближно истиот одговор: „Ја разбирам вашата загриженост“.
Навистина, инвазијата на Украина се коси со принципот на неприкосновеноста на националниот суверенитет на кој е посветена Кина. Покрај тоа, ова ги нарушува плановите на претседателот Кси за промовирање на мултиполарниот свет кој ја признава моќта на „Средното Кралство“ (т.е. Кина). Пекинг не сака целосно да го отуѓи Западот или да им дозволи на САД и нивните сојузници економски и дипломатски да ја уништат Русија, која се противи на американскиот поредок. Рамнотежата е тешка за одржување.
За ова, во секој случај, многу се дискутира во редовите на КПК, каде водечките личности отворено ги оспоруваат актуелните избори,[12] како што е Ху Веи, потпретседател на Центарот за истражување на јавна политика на Владата на Кина, или Гао Јушенг, дипломат и поранешен амбасадор во Украина, или Сун Липинг, поранешен професор на Универзитетот Цингхуа.
Критиката не се ограничува само на кинеско-руските односи. Сè повеќе, тие отворено влијаат на сите аспекти на актуелниот општествениот живот во НР Кина. Репресијата и цензурата, што се зајакнаа, не се доволни за да ги задушат, како што објаснува Сан Липинг во текстот со суптилен наслов „Зошто овците не сакаат да бидат врзани“:[13] тие „не мора да сакаат да направат нешто погрешно (…). Но, доволно е да видите колку е среќна овцата кога не е врзана, како бега и ќе разберете како овците не сакаат да бидат врзани“. Останува да се види – дали делегатите на 20-тиот Конгрес на КПК, навистина, ќе бидат добри пастири!
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] Jeff Pao, « Huawei’s profits collapse as US sanctions bite », Asia Times, 27.08.2022.
[2] Tripp Mickle, « How China has added to its influence over the iPhone », New York Times, 06.09.2022.
[3] David Dollar, « Xi Jinping’s mixed economic record », China Leadership Monitor, Washington, n° 73, fall 2022.
[4] Сп. Jordan Pouille, « Alibaba, épopée chinoise », Le Monde diplomatique, III/2021.
[5] David Dollar, « Xi Jinping… », op.cit.
[6] David Ownby « Zhao Yanjing on the war in Ukraine », China dream, IX/2022.
[7] Сп. Tanguy Lepesant, « Taïwan, pièce manquante du ”rêve chinois” », Le Monde diplomatique, X/2021.
[8] Сп. Michael Klare, « Washington et Pékin jouent avec le feu », Le Monde diplomatique, IX/2022.
[9] Интервју со Real Clear Politics, 19.09.2022.
[10] « The Taiwan Policy Act of 2022 », US Senate, 14.09. 2022, www.foreign.senate.gov
[11] Reuters, London, 15.09.2022.
[12] Сп. Jingdong Yuan & Fei Su, « Between a rock and a very hard place : China’s Ukraine dilemma”, Global Asia , Séoul, VI/2022; и прочитај: « Équilibrisme géopolitique », Le Monde diplomatique, IV/2022.
[13] Цитирано во: David Ownby, « Sun Liping, ”Les moutons ne veulent pas être enchaînés, pas nécessairement pour de mauvaises choses” », Reading China dream, 08.09.2022. Целиот текст прочитајте го на блогот Planète Asie, https://blog.mondediplo.net.
